नाव – राजेंद्र पांडुरंग मोरे
मॅकेनिक इंजिनिअर असलेले ठाण्याचे रहिवासी राजेंद्र एका रबर कंपनीत सिनिअर असिस्टंट म्हणून कार्यरत आहेत. कुठलीही गोष्ट करताना त्याचा संपूर्ण अभ्यास करायचा अशी त्यांची धारणा आहे आणि त्यात त्यांचा छंदही आला. नुसती आवड आहे म्हणून संग्रह करणारे अनेक जण असतात परंतू आपल्या छंदाचा अभ्यास करून मगच राजेंद्र यांनी संग्रहाला सुरुवात केली.
राजेंद्र यांना मराठा साम्राज्यातील नाणी, स्टॅम्प पेपर, कोर्ट फी, मोडीची कागदपत्रे इत्यादी गोष्टींचा संग्रह करण्याची आवड आहे. आणि त्यासाठी त्यांनी मोडी, पर्शियन, मराठा नाणी, ह्या विषयांचा बेसिक कोर्स सुद्धा केला आहे. मुंबई कॉइन सोसायटी या संस्थेचे आजीवन सदस्य असलेल्या श्री. राजेंद्र यांना जुने वाडे, गढी बघण्याचा त्यांचा अभ्यास करण्याची सुद्धा आवड आहे.
नाणी संग्रहाची सुरुवात कधी पासून झाली असं विचारलं असता राजेंद्र सांगतात “२०१७ मध्ये प्रत्यक्ष नाणी संग्रहाला सुरुवात झाली. पण नाण्यांबद्दलची उत्सुकता निर्माण झाली ती आजीच्या बटव्यामुळे.” राजेंद्र पुढं सांगतात “लहानपणी, गारेगार ( आईस कॅन्डी ), कापूस ( कॉटन कॅन्डी) खायला आम्ही भावंडं आजी कडे पैसे मागायचो, तेव्हा आजी तिच्या बटव्यातून आम्हाला काही पैसे द्यायची. अंधाऱ्या खोलीत नेमके किती हे दिसत नसलं तरी स्पर्शाने ती पितळी दहा वीस पैसे बरोबर काढायची. दुकानदार सुद्धा, अल्युमिनियम ऐवजी पितळी पैसे असतील तर आम्हा मुलांना जादा कॅन्डी द्यायचा. तेव्हा मला गंमत वाटायची पण तेव्हाच ह्या नाण्यांबद्दल एक प्रकारचे आकर्षण वाटू लागले. आजी सुद्धा वेगवेगळ्या शिक्याची नाणी बाजूला काढायची. तेव्हा ते कळत नव्हतं पण कायमचं मनात घर करून राहिलं.”
शिक्षण,जॉब, ग्रहस्थी ह्या गोष्टी करत असताना मुंबई कॉइन एक्सिबिशन बद्दल माहिती मिळाली. त्याठिकाणी भेट दिल्यावर अनेक जणांशी ओळखी झाल्या. त्यातील काही लोकांनी मोलाचे सल्ले. सुरवातीची दोन तीन वर्ष राजेंद्र वेगवेगळ्या प्रदर्शनांना भेट देत होते. माहिती घेत होते, अभ्यास करत होते. २०१७ साली राजेंद्र यांनी सर्वप्रथम एका प्रदर्शनात दोन शिवराई घेतल्या, शिवराई बद्दल आणखी माहिती घेत असताना बदलापूर येथील श्री. रविंद्र राठोड सरांचा परिचय झाला, त्यांची भेट झाली, त्यांचा विविध विषयांचा संग्रह बघता आला आणि खुप काही शिकता आलं, नाण्यांच्या आकर्षणाचे रुपांतर ‘आपणसुद्धा असा काही संग्रह करायला पाहिजे असं वाटण्यात झालं’ आणि खऱ्या अर्थाने त्यांच्या नाणी संग्रहाला तेव्हापासून सुरुवात झाली.
योगायोगाने राजेंद्र काम करत असलेल्या मंडळाने ठाण्याच्या श्री. प्रशांत ठोसर सरांचे नाणी संग्रह प्रदर्शन आयोजित केलं होतं. ते सांगतात “मंडळासाठी हा फक्त एक कार्यक्रम होता, पण माझ्यासाठी ती एक संधी होती. संपूर्ण दिवस मी फक्त संग्रह बघत होतो, माझे प्रश्न विचारत होतो, माझ्या शंकांचे समाधान करून घेत होतो.”
नाणी जमा करणे हा छंद जरी असला तरी संग्रह करताना तो योग्य पद्धतीनेच केला पाहिजे अशी राजेंद्र यांची धारणा आहे. ठोसर सरांच्या मार्गदर्शनाबद्दल राजेंद्र सांगतात, सरांनी मला महत्वाची गोष्ट सांगितली ती म्हणजे “नाणी संग्रह ह्या विषयाचा आवाका मोठा आहे,त्याला भरपूर वेळ आणि पैसाही खर्च करावा लागतो. अश्यावेळी सर्व प्रकारची नाणी गोळा करण्यापेक्षा एखादा विषय घेऊन त्याविषयीची नाणी गोळा करणे श्रेयस्कर ठरतं.” इथूनच माझ्या मराठा नाण्यांच्या प्रवासाला सुरुवात झाली.
मी सुरवातीला दरमहा काही रक्कम यासाठी बाजूला करून ठेवत होतो जस जसा यातील माहिती होत गेली व संग्रह होत गेला तसा ती रक्कम वाढू लागली. दोन तीन असे व्यवहार झाले की त्यात मला जरा जास्त पैसे दिले असे वाटले पण हे सगळं या क्षेत्रातला अविभाज्य घटक आहे. नाणी घेताना ती योग्य व्यक्तीकडूनच घ्यावी दोन पैसे महाग लागतील पण नाणी खरी मिळतील. दोन पैसे वाचवण्याचा नादात आपण कधी खोटी नाणी घेतली, नुकसान झालं तर हे क्षेत्रच चुकीचं वाटू लागते. कारण यात फसवणारे ही आहेतच. असे सल्ले मला वेळोवेळी मिळाले याबद्दल मी सर्व नाणी मित्रांचे आभार मानतो.
संग्रह करताना अभ्यास महत्वाचा ठरतो. अभ्यास करण्यासाठी ठराविक पुस्तके घेऊन यातील अभ्यास करू शकता पण या क्षेत्रात नाण्यांच्या किमतीचे निकष माणसा नुसार बदलत असतात.त्यामुळे एकच नाणे तुम्हाला वेगवेगळ्या किमतीत मिळू अथवा विकले जाऊ शकते.हे कायमचे लक्षात ठेवावे लागते.
प्रत्येक नाण्याची आपली अशी एक ओळख व इतिहास आहे. पुरातन वास्तू काळाच्या ओघात नष्ट होतात, निदान इतिहासाचा वारसा नाणी रूपाने आपल्याकडे जपून राहतो. हा वारसा जपला तरच पुढच्या पिढीला त्याचा अभ्यास होईल. त्यानिमित्ताने का होईना इतिहासाचा जागर होईल. याच संकल्पाने राजेंद्र यांची संग्रहाची वाटचाल सुरु आहे.